Περιλήψεις Εισηγήσεων Συνεδρίου
Εισηγήτρια: Ρόζη-Τριανταφυλλιά Αγγελάκη
Τίτλος Εισήγησης: Βίαιοι αποχαιρετισμοί: ωριμότητα και ενηλικίωση στα έργα της Άντρης Αντωνίου
Περίληψη:
Στα σύγχρονα εφηβικά μυθιστορήματα, αγαπημένη θεματική αποτελούν οι οικογενειακές και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Σε αυτά παρατηρείται η τάση πολλών συγγραφέων να θίγουν, με ολοένα και περισσότερο ρεαλισμό γραφής, ζητήματα που μαστίζουν τις σημερινές κοινωνίες: Ενδοοικογενειακή βία, γυναικοκτονίες, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, ολέθρια διαχείριση αρνητικών συναισθημάτων και απωθημένων, κ.τ.λ. Στόχος των δημιουργών είναι να ωθήσουν το αναγνωστικό τους κοινό, μέσα από την περιπέτεια της ανάγνωσης, να ταυτιστεί με τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες που βιώνουν το τραύμα από προαναφερθείσες εμπειρίες στην τρυφερή ηλικία της προεφηβείας και εφηβείας τους. Απώτερο σκοπό αποτελεί το να προετοιμαστούν οι έφηβοι αναγνώστες γνωστικά, ψυχοσυναισθηματικά και κοινωνικά, ώστε να χειριστούν κατάλληλα καταστάσεις παρόμοιες με εκείνες που έζησαν στα βιβλία οι ήρωες και οι ηρωίδες.
Στην παρούσα εισήγηση θα μας απασχολήσουν τα έργα της Άντρης Αντωνίου με τίτλο Το καλοκαίρι που μεγάλωσα (Κέδρος, 2017), Πού πήγε το γέλιο σου Ορσαλία; (Πατάκης, 2018) και Φωτογραφίες σε μαύρο φόντο (Πατάκης, 2021). Πρόκειται για έργα όπου προσεγγίζεται απλά και αληθινά το τραύμα που οδηγεί τους σημερινούς εφήβους να αποχαιρετίσουν βίαια την αθωότητά τους, βιώνοντας τον θάνατο κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μέσα από την ανάλυση περιεχομένου σε συνδυασμό με τις αρχές της Νέας Κριτικής, θα εντοπίσουμε πώς η συγγραφέας αποδεικνύει έτι μια φορά την αμφίδρομη σχέση κοινωνίας και Λογοτεχνίας, σπάζοντας ταμπού και σιωπές γύρω από το πολύμορφο φαινόμενο της βίας με τις πολύπλοκες συνέπειες. Θα γίνει προσπάθεια να καταγραφεί πώς εξοικειώνονται μέσα από τα επιλεγμένα έργα της παιδιά, έφηβοι και ενήλικοι με το τραύμα και του πένθος για την απώλεια της αθωότητας, καθώς επίσης πώς τους υποδεικνύεται στα βιβλία να υιοθετήσουν ρεαλιστικούς τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς.
Λέξεις -κλειδιά: εφηβικό μυθιστόρημα, βία, τραύμα, απώλεια
Εισηγήτρια: Αγγελική Γιαννικοπούλου
Τίτλος εισήγησης: Η εικαστική αποτύπωση του χρόνου στο σύγχρονο κυπριακό εικονοβιβλίο
Περίληψη:
Στο εικονοβιβλίο (picturebook) οι εικόνες από κοινού με τις λέξεις συν-δημιουργούν την ιστορία σε τέτοιον βαθμό, ώστε αυτή να μην είναι ούτε αποκλειστικά εκείνη που λένε οι λέξεις ούτε αυτή που δείχνουν οι εικόνες, αλλά μια τρίτη που προκύπτει από τη «συνέργεια» –synergy, o όρος που χρησιμοποιεί ο Lawrence Sipe- και των δύο. Άλλωστε το εικονοβιβλίο, ως είδος καθαρώς πολυτροπικό, προκειμένου να δομήσει το κειμενικό του μήνυμα στηρίζεται όχι μόνο στη λεκτική και οπτική τροπικότητα, αλλά και σε πλήθος άλλων, όπως για παράδειγμα την απτική, που ενίοτε ως ιδιαίτερο σχήμα, μέγεθος ή δέσιμο του βιβλίου συνεισφέρει καθοριστικά όχι μόνο στην αισθητική του βιβλίου αλλά και στην κατασκευή της αφήγησης.
Στην παρούσα εισήγηση θα προσπαθήσουμε, μέσα από έργα Κυπρίων δημιουργών, συγγραφέων και εικονογράφων, να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνεται οπτικά ο χρόνος που περνά. Στόχος μας είναι να διερευνήσουμε τους τρόπους με τους οποίους ένα στατικό μέσον καταφέρνει να διαχειριστεί το εγγενές παράδοξο της παρουσίασης της χρονικής ροής και να αποτυπώσει σε μια ‘ακίνητη’ εικόνα μία μη ορατή και απόλυτα δυναμική παράμετρο. Στοιχεία της εικόνας, όπως το χρώμα ή η γραμμή, διαφορετικά μέσα, όπως η φωτογραφία, επιλογές σύνθεσης, όπως οι συγκριτικές οπτικές αφηγήσεις ή η χρήση καρέ, αλλά και στοιχεία υλικότητας, όπως το σχήμα του βιβλίου, καταφέρνουν να προτείνουν λύσεις στον δυσεπίλυτο γρίφο της αποτύπωσης του χρόνου που τρέχει, αλλάζει και χάνεται σε ένα μέσον που παραμένει διαρκώς παρόν και αναλλοίωτο.
Εισηγητής: Δημήτρης Γουλής
Τίτλος εισήγησης: Οι καλειδοσκοπικές αφηγηματικές αναζητήσεις στο ύστερο έργο της Φιλίσας Χατζηχάννα. Μια επανεκτίμηση
Περίληψη:
Η Φιλίσα Χατζηχάννα συνιστά μια σημαντική προσωπικότητα στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία, την εκπαιδευτική οικογένεια και την κυπριακή κοινωνία γενικότερα. Η πολύχρονη παρουσία της υπήρξε αξιοπρόσεκτη, σημαντική και πληθωρική. Τα έργα της διαβάστηκαν, ακούστηκαν, ανεβάστηκαν στο θέατρο, βραβεύτηκαν, αλλά -κυρίως- αγαπήθηκαν από τους αναγνώστες τους, τα παιδιά και τους μεγάλους. Σε αυτή την εισήγηση, θα αναφερθούμε στο ύστερο έργο της, το οποίο περιέχει μία σειρά πέντε βιβλίων, τις περιπέτειες του Καρυδάκη, της Ζαχαρούλας και του Μαυρίκου, για τα οποία μπορούμε να σκεφτούμε ότι αποτέλεσαν το προοίμιο μιας καινούριας, ώριμης συγγραφικής περιόδου, που δυστυχώς έμεινε ημιτελής.
Στο έργο αυτό, που εμπεριέχει στοιχεία μιας σειράς-υβρίδιο, τα γενικά προσδιοριστικά χαρακτηριστικά είναι η μείξη, η σύγχυση και τελικά η υπέρβαση. Η μείξη και η σύγχυση (που αποκτά ένα θετικό, ρηξικέλευθο, δημιουργικό πρόσημο) οφείλονται στο ότι ελίσσεται ανάμεσα σε είδη (μυθιστόρημα φαντασίας σε συνέχειες, παραμύθι, μικρές ιστορίες) και τρόπους γραφής. Το ενδιαφέρον που έδειξε στο πρότερο έργο της για τις αφηγήσεις του Άλλου, δίνει το έναυσμα να προσεγγίσει εκείνες τις αφηγηματικές τεχνικές που αφηγούνται τα ίδια γεγονότα από μία άλλη οπτική γωνία. Έτσι, οι συγγραφικές της αναζητήσεις αναδεικνύουν ένα καινοτόμο, καλειδοσκοπικό μοντέλο αφήγησης, που εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί τεκμήριο ότι η λογοτεχνία για παιδιά έχει περάσει πια στη φάση της ωρίμανσης, καθώς υποδέχεται, αναδεύει και αξιοποιεί μέσα στο δικό της χώρο τις φόρμες και τις τεχνικές των κειμένων για ενήλικες. Η Φιλίσα Χατζηχάννα αποδεικνύεται μία συγγραφέας, η οποία οσμίστηκε τα μηνύματα των καιρών της, απογαλακτίστηκε έγκαιρα από τις παιδικές ασθένειες του είδους και άνοιξε νέους δρόμους στο χώρο της λογοτεχνίας για παιδιά, στην Κύπρο και την Ελλάδα.
Εισηγήτρια: Τζίνα Καλογήρου
Τίτλος εισήγησης: Ο Μπακουά και ο Μπαμπακένιος ή η ποίηση στην υπηρεσία της λογοτεχνικής γραφής για παιδιά: η μυθοπλαστική τέχνη της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου
Περίληψη:
Η Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου είναι αναμφίβολα μία από τις καλύτερες σύγχρονες ποιήτριες και μία ξεχωριστή ποιητική φωνή που διακρίνεται για την πλούσια σε φαεινές ιδέες (conceits), χυμώδη γραφή της, αλλά και για την αστείρευτη διάθεση πειραματισμού και τον ενίοτε γλωσσοκεντρικό χαρακτήρα των ποιημάτων της.
Τα έργα της για παιδιά, βραβευμένα και αναγνωρισμένα από την κριτική, χαρακτηρίζονται από ειδολογική ποικιλία, υψηλή αισθητική ποιότητα και πρωτοτυπία και αποκαλύπτουν επίσης τη διαρκώς εξελισσόμενη και προοδευτική φυσιογνωμία της συγγραφέως. Καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων και αφηγηματικών –εκφραστικών τρόπων, θίγουν θέματα ποικίλα και σύγχρονα και αναδεικνύουν γλαφυρά ποικίλες όψεις της καθημερινής ζωής και της κοινωνίας. Αξιοποιώντας παράλληλα τις συμβάσεις του παραμυθιού και της λογοτεχνίας του φανταστικού, δημιουργούν μυθοπλασίες «υψηλής φαντασίας», εναλλακτικούς κόσμους και πραγματικότητες οι οποίες συχνά βασίζονται στην πλούσια παρακαταθήκη των λαϊκών πολιτισμικών παραδόσεων και των βαθιά ριζωμένων στο συλλογικό φαντασιακό μύθων. Οι ήρωες της συγγραφέως διευρύνουν τα όρια της σύγχρονης ανθρωποσκηνής» (anthroposcene) και μοιάζουν να κινούνται σε έναν κόσμο ανιμιστικό, μέσα στον οποίο τα φυσικά στοιχεία, ο άνθρωπος, τα ζώα και τα φυτά, τα συλλήβδην έμβια όντα, τίθενται σε πανηγυρικό συναγερμό.
Εισηγήτρια: Μένη Κανατσούλη
Τίτλος εισήγησης: Το εφηβικό μυθιστόρημα του Κυριάκου Μαργαρίτη: οι ιδιόρρυθμοι έφηβοι και τα «τείχη» τους
Περίληψη:
Ο Κυριάκος Μαργαρίτης, βραβευμένος Κύπριος συγγραφέας που γράφει λογοτεχνία για εφήβους και ενηλίκους, έχει συμβάλει με δύο ξεχωριστά μυθιστορήματα στην ανάπτυξη του εφηβικού μυθιστορήματος. Με τον Κονσερβοσυλλέκτη μας μεταφέρει σε ένα ασαφές περιβάλλον όπου ο ρομαντισμός του νεαρού ερωτευμένου προσγειώνεται στη ρεαλιστική πραγματικότητα, ενώ με τα Τρύπια τείχη η σύγχρονη Λευκωσία είναι το σκηνικό για τις πολυπολιτισμικές σχέσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και για τις ρατσιστικές προκλήσεις/αντιδράσεις που προκαλούν.
Τα δύο βιβλία θα εξετασθούν υπό το φως της πολυπολιτισμικής θεωρίας για την παιδική/εφηβική λογοτεχνία, ενώ ιδιαίτερα στο δεύτερο βιβλίο συμπληρωματικά θα αξιοποιηθούν οι θεωρίες που αφορούν το σκηνικό για την ανάδειξη του άστεως ή/και τη λογοτεχνία της πόλης. Η εφηβική ψυχολογία και οι σχέσεις των φύλων, ιδιαίτερα σχετικά με τους άρρενες πρωταγωνιστές των δύο μυθιστορημάτων, θα αποτελέσουν επίσης ένα άλλο μεθοδολογικό πλαίσιο.
Εργογραφία
Κ.Μαργαρίτης, Ο κονσερβοσυλλέκτης, Αθήνα, Ψυχογιός 2008.
Κ.Μαργαρίτης, Τα τρύπια τείχη, Αθήνα, Ψυχογιός 2011.
Εισηγήτρια: Κατερίνα Καρατάσου
Τίτλος εισήγησης: Μορφές του αστυνομικού μυστηρίου στη σύγχρονη κυπριακή παιδική λογοτεχνία
Περίληψη:
Το παιδικό αστυνομικό μυστήριο έχει μια ιδιαίτερα δυναμική παρουσία τις τελευταίες δεκαετίες στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία: ενδιαφέρουσες παραλλαγές και καλοδεχούμενες μείξεις, καθώς τροφοδοτείται από και τροφοδοτεί ποικίλα είδη, τόσο από τη θεματική όσο και από τη δομική άποψη, πινελιές τεχνοτροπικής τόλμης που ισορροπούν ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη μεταμυθοπλασία, σποραδικές αναστοχαστικές συλλήψεις των αφηγηματικών στοιχείων και των συμβάσεών του, απροσδόκητοι επίγονοι των αρχετυπικών ερευνητών, εξορμήσεις στο πεδίο της μυθοπλαστικής σειράς, διεύρυνση του ηλικιακού κοινού στο οποίο απευθύνεται κ.ά. Σε αυτή την ανακοίνωση συζητάμε πώς μπορούμε να εννοήσουμε τι είναι το «σύγχρονο» που υπάρχει στη σύγχρονη κυπριακή παιδική λογοτεχνία (με έμφαση τη γενιά του 2000), εξερευνώντας τις μορφές που παίρνει και προτείνοντας ταυτόχρονα μια (ακόμη) μικρή Ποιητική του.
Εισηγήτρια: Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου
Τίτλος εισήγησης: Από την παράδοση στα νεοτερικά στοιχεία της πεζογραφίας της Μαρίας Πυλιώτου
Περίληψη:
Το έργο της Μαρίας Πυλιώτου συνοδεύει την ιστορική και κοινωνική ζωή της Κύπρου για σαράντα χρόνια από τους Χαρούμενους χαρταετούς το 1976 ως το Μ’αγαπάς; Σ’ αγαπώ!!! (2007). Τα καινοφανή χαρακτηριστικά του πεζογραφικού της έργου συνοψίζονται στα ακόλουθα: τη σύνδεση της εθνικής κυπριακής ιστορίας με τα κοινωνικά ζητήματα που δημιουργούνται, στη σύνδεση του εθνικού με το προσφυγικό, στην κυριαρχία διαπολιτισμικών στοιχείων που συμβάλλουν στην υπεροχή της φιλίας, της αγάπης ,της ειρήνης έναντι του πολέμου και του μίσους ανάμεσα στους ανθρώπους. Ακόμη, η έλλειψη εθνικισμού και διδακτισμού από τα πρώτα της έργα συνιστούν μια τομή, ενώ η ρεαλιστική αντιμετώπιση θαρραλέων ζητημάτων, όπως η τρίτη ηλικία, η αναπηρία, η σχέση ανηλίκου- ενηλίκου σε ύφος λιτό, κουβεντιαστό, η ανάδειξη πολύ έγκαιρα του επιστολικού είδους με την παράλληλη ωριμότητα των μυθοπλαστικών ηρώων που επεμβαίνουν στη διαμόρφωση των γεγονότων καθιστούν την πεζογραφία της πρωτοποριακή.
Εισηγητής: Κώστας Κατσώνης
Τίτλος εισήγησης: Η συμβολή του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου στην ανάπτυξη και ανάδειξη της κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας, από τις απαρχές της ίδρυσής του (1974) ως σήμερα, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο
Περίληψη:
Ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού-Νεανικού Βιβλίου, που αποτελεί το Εθνικό Τμήμα της Κύπρου στη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) ιδρύθηκε στις 28 Απριλίου 1974 και συμπληρώνει φέτος 48 χρόνια δράσης και προσφοράς στην παιδική και νεανική λογοτεχνία της Κύπρου. Από την αρχή της ίδρυσής του ο Σύνδεσμος καθόρισε ως βασικούς στόχους και επιδιώξεις την προώθηση, προβολή, ανάδειξη και ανάπτυξη της κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας και των δημιουργών της, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο. Οι στόχοι αυτοί επιτυγχάνονται σε μεγάλο βαθμό όλα αυτά τα χρόνια με μια σειρά εκδηλώσεων, όπως: Ημερίδες-συνέδρια, τιμητικές εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, λογοτεχνικοί διαγωνισμοί, εκδόσεις (τιμητικοί τόμοι, περιοδικό «Ανέμη-30 τεύχη) κ.λπ., ενώ σημαντική είναι επίσης η διεθνής δράση του ΚΣΠΝΒ, που περιλαμβάνει:
- Συμμετοχή στα συνέδρια της ΙΒΒΥ (IBBY Congress) που διοργανώνονται κάθε δύο χρόνια.
- Υποβολή υποψηφιοτήτων για Βραβεία Άντερσεν και για τον Τιμητικό Κατάλογο της ΙΒΒΥ
- Yποβολή υποψηφιοτήτων για το ετήσιο βραβείο Astrid Lindgren Memorial Award (ALMA)
- Εκπροσώπηση της Κύπρου (από το 2014) στη Διεθνή Έκθεση Μπολόνιας, με χορηγία των Πολιτιστικών Υπηρεσιών
- Εκδηλώσεις στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα, ετήσια, με νέους Κύπριους λογοτέχνες και λογοτέχνιδες παιδικής λογοτεχνίας
- Συνεργασία με Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (διοργάνωση συνεδρίων-συμμετοχή σε πανελλήνια συνέδρια)
- Ευρωπαϊκά προγράμματα
Εισηγήτρια: Άννα Κουππάνου
Τίτλος εισήγησης: Ποίημα στο Κουτί: Η περίπτωση του Ποιητικού Κειμένου και του Εικονοβιβλίου στη Σύγχρονη Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία
Περίληψη:
Παράλληλα με την άνοιξη που βιώνει η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία γενικότερα (Καρατάσου, 2018͘ Κουππάνου, 2021), παρατηρείται, επίσης, μία ιδιαίτερα παραγωγική διαδικασία στη δημιουργία εικονοβιβλίων. Η παρούσα εισήγηση, λοιπόν, αποπειράται να παρουσιάσει στίγματα αυτής της παραγωγής, επικεντρωμένη, μεταξύ άλλων, και στον τρόπο που το ποιητικό κείμενο και η ποιητικότητα βρίσκει θέση και νέα πλέον μορφή στο κείμενο και την εικόνα, στην πολυτροπικότητα και την υλικότητα του εικονοβιβλίου.
Βιβλιογραφία
Κατερίνα Καρατάσου. (2018). Στην είσοδο του 21ου αιώνα. Σύγχρονες τάσεις της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας . ΚΕΙΜΕΝΑ για την έρευνα, τη θεωρία, την κριτική και τη διδακτική της Παιδικής Λογοτεχνίας. https://doi.org/10.26253/heal.uth.ojs.kei.2018.642
Άννα Κουππάνου. (2021). Η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία: Τι είναι; Τι θέλει; Πού πάει; Η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία: Τι είναι; Τι θέλει; Πού πάει;, Χάρτης, Τεύχος 26. https://www.hartismag.gr/hartis-26/afierwma/h-kypriakh-paidikh-logotexnia-ti-einai-ti-oelei-poy-paei
Εισηγήτρια: Λουίζα Μαλλούρη
Τίτλος εισήγησης: Σαν τις ρίζες, πουθενά: διερευνώντας το αφηγηματικό μοτίβο του «ριζώματος» στο πλαίσιο του διαχωρισμού
Περίληψη:
Η εργασία αυτή διερευνά τους τρόπους με τους οποίους ένα ελληνοκυπριακό και ένα τουρκοκυπριακό εικονοβιβλίο, τα οποία έχουν εκδοθεί σε δύο διαφορετικές εθνοτικές κοινότητες, διαιρεμένες λόγω σύγκρουσης και εκτοπισμού, χρησιμοποιούν την απεικόνιση του «ριζώματος», με στόχο να σκιαγραφήσει τις έννοιες του ‘ανήκειν’ και της ‘αποξένωσης’. Η δυναμική των δύο βιβλίων, όπως διαμορφώνεται μέσω της ανάλυσης του οπτικού και λεκτικού κειμένου, σχηματίζει μια πολυδιάστατη απόκριση μπρος στη δυαδική, κυρίαρχη στο κυπριακό πλαίσιο, αντίθεση του «εμείς» και «εκείνοι», επισκιάζοντας την τεχνητή επιβολή γεωγραφικών ορίων. Η παρούσα εργασία υποστηρίζει πως μία συγκριτική ανάγνωση τέτοιων κειμένων ενδέχεται να αποτελέσει πολύτιμη πρακτική εκπαίδευσης για την ειρήνη στο μετασυγκρουσιακό περιβάλλον της Κύπρου, όπου τα εν λόγω αφηγήματα παιδικής λογοτεχνίας αναπτύσσονται και εξελίσσονται χωριστά, ένθεν και ένθεν της διαχωριστικής γραμμής.
Εισηγήτρια: Μαρία Μιχαηλίδου
Τίτλος εισήγησης: Το κυπριακό παιδικό και νεανικό μυθιστόρημα-Ιστορική και κριτική θεώρηση
Περίληψη:
Η εισήγηση θα έχει ως αντικείμενο το παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα για το οποίο θα γίνει τόσο ιστορική ανασκόπηση όσο και κριτική θεώρηση.
Το παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα στην Κύπρο άρχισε να εμφανίζεται μόλις το 1977, με την έκδοση τριών μυθιστορημάτων από ισάριθμους λογοτέχνες. Στην πρώτη εικοσιπενταετία του (1977-2002) η συγκομιδή των μυθιστορημάτων αριθμούσε μόνο 64 βιβλία.
Έκτοτε όμως, η εξέλιξή του σημειώθηκε με ραγδαίο ρυθμό με ποσοτικά, αλλά κυρίως με ποιοτικά αποτελέσματα γραφής στο είδος. Ο ερασιτεχνισμός μειώνεται, ο διδακτισμός εγκαταλείπεται, η εκδοτική εμφάνιση, σαφώς βελτιώνεται, η εικονογράφηση γίνεται κυρίως, επαγγελματική και η θεματολογία ανανεώνεται αγγίζοντας πια, σύγχρονα ενδοοικογενειακά, κοινωνικά, τοπικά και διεθνή γεγονότα, με τοποθετήσεις στα περιβαλλοντικά και ανθρώπινα προβλήματα, με βαθιά ενσυναίσθηση στα τραγικά γεγονότα εκτοπισμού, προσφυγοποίησης, κακοποίησης ανθρώπων και ζώων, εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανυπεράσπιστων ανθρώπων.
Έτσι, το σύγχρονο κυπριακό παιδικό-νεανικό μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί άνετα, ευχάριστα και με ωφέλιμη ταύτιση του νεαρού αναγνώστη με τα ποικίλα και άκρως ενδιαφέροντα θέματα του κάθε βιβλίου, αφού ο λογοτέχνης αναπτύσσει την πλοκή του έργου με πρωτοτυπία, με διαγραφή πραγματικών χαρακτήρων και με ζωντανή γλώσσα, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να αποφέρει την αναγνωστική απόλαυση.
Εισηγήτρια: Παναγιώτα Μπέη
Τίτλος εισήγησης: Διαβάζοντας τον Κώστα Μόντη παράλληλα με τον Γιάννη Ρίτσο, στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Περίληψη:
Η παρούσα εισήγηση προτείνει μια προσέγγιση της ποίησης, προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών του 21ου αιώνα. Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν και να διαβάσουν ποίηση του ελληνοκύπριου ποιητή Κώστα Μόντη, την ίδια ώρα που θα γνωρίζουν και διαβάζουν στίχους από τον ελλαδίτη ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Πρόκειται δηλαδή για ένα Πρόγραμμα συνανάγνωσης της ποίησης σε βάθος χρόνου ενός έτους, απευθυνόμενο σε μαθητές Δημοτικού. Το εν λόγω πρόγραμμα, επιχειρεί να φέρει με ελκυστικό, παιγνιώδη και γόνιμο τρόπο την ποίηση πιο κοντά στα σημερινά παιδιά και να τα καταστήσει ικανά να αναπτύξουν πυρηνικές δεξιότητες προσέγγισης λογοτεχνικών κειμένων. Οι δραστηριότητες που προτείνονται είναι δημιουργικές και συστηματικές, στοχευμένες κάθε φορά σε σχήματα λόγου, δίνοντας την ευκαιρία στους αναγνώστες να αλληλεπιδράσουν ευχάριστα με τους στίχους. Ως εμπνευστής του Προγράμματος παρουσιάζεται ο Μόριτς, ένας μυθοπλαστικός χαρακτήρας δώδεκα ετών, που συστήνεται στα παιδιά, τους εξηγεί τον τρόπο λειτουργίας του Προγράμματός του και συνεχίζει να επικοινωνεί μαζί τους καθ’ όλη την διάρκεια της ακαδημαϊκής χρονιάς, μία φορά τον μήνα. Η κάθε προτεινόμενη συνανάγνωση ποίησης του Μόντη και του Ρίτσου (δώδεκα στο σύνολο, καθώς αντιστοιχούν με μία συνανάγνωση τον μήνα), αφορμάται από κάποια κοινή θεματική τους, που σχετίζεται άμεσα με τον μήνα που διδάσκεται (βλ. το θέμα της αλληλεγγύης τον Δεκέμβριο) και προσφέρεται για διδασκαλία συγκεκριμένου λογοτεχνικού σχήματος λόγου. Απώτερος στόχος του προτεινόμενου Προγράμματος είναι η σταδιακή και ευχάριστη μύηση του παιδιού, ως επαρκούς αναγνώστη, στον κόσμο της φιλαναγνωσίας.
Λέξεις-κλειδιά: Πρόγραμμα συνανάγνωσης της ποίησης, Κώστας Μόντης, Γιάννης Ρίτσος, Σχήματα λόγου, Καλλιέργεια γραμματισμών, Δεξιότητες
Εισηγητής: Πέτρος Πανάου
Τίτλος εισήγησης: Η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία της «γενιάς του 2000»: Μια λογοτεχνία που ενθαρρύνει την ακτινοβόλο ανάγνωση και αναπτύσσει την κοινωνική φαντασία
Περίληψη:
Μέσα από ανάλυση συγκεκριμένων έργων, η παρούσα εισήγηση υποστηρίζει πως η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία της «γενιάς του 2000» έχει τα χαρακτηριστικά λογοτεχνίας που ενθαρρύνει την ακτινοβόλο ανάγνωση και αναπτύσσει την κοινωνική φαντασία. Η «γενιά του 2000» είναι μια αρκετά μεγάλη, για τα κυπριακά δεδομένα, ομάδα συγγραφέων οι οποίοι, όπως εξηγεί η Καρατάσου, δημοσίευσαν για «πρώτη φορά συγγραφική δουλειά τους μετά το 2000 και αρκετοί γεννήθηκαν, ή εν πάση περιπτώσει διαμορφώθηκαν συγγραφικά, μετά το 1974» (2018, 3). Ενώ στην πλειοψηφία τους αυτοί οι συγγραφείς είναι εκπαιδευτικοί και οι περισσότερες γυναίκες, όπως ήταν και η γενιά του ’74, οι συγγραφείς της γενιάς του 2000 είναι πολιτισμικά πιο εξωστρεφείς, οι περισσότεροι με σπουδές και εμπειρίες στο εξωτερικό. Λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας του διαδικτύου, αλλά και των αυξημένων ευκαιριών διακίνησης και διάδρασης, έχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες αλληλεπίδρασης με συγγραφείς και λογοτεχνίες από άλλες χώρες, γλώσσες και πολιτισμούς. Η Κουππάνου αναγνωρίζει την εξωστρέφεια ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό της γενιάς του 2000, αφού όπως λέει οι συγγραφείς και τα έργα τους τείνουν «να έρχονται σε διάλογο με το εκτός – το εκτός της Κύπρου, το εκτός του εαυτού, το εκτός του προκαθορισμένου θέματος και είδους» (Κουππάνου, 2021). Η εξωστρέφεια αποτελεί και το βασικό χαρακτηριστικό της ακτινοβόλου ανάγνωσης, μιας αναγνωστικής προσέγγισης που ενεργοποιεί την κοινωνική φαντασία. Όταν διαβάζουμε με ακτινοβόλο ανάγνωση, παραμένουμε «ανοικτοί σε ιστορίες που μπορούν να μας μεταφέρουν έξω από τον εαυτό μας, έξω από τις προσωπικές μας εμπειρίες, πραγματικότητες, και οπτικές γωνίες» (Wissman 15). Αυτή η εξωστρεφής ανάγνωση μάς εμπνέει να αναζητήσουμε εναλλακτικές οπτικές, νέες κατευθύνσεις, και μοναδικές διαδρομές, σαν φωτεινές ακτίνες που εκπέμπονται από τον ήλιο/κείμενο για να ταξιδέψουν παντού.
Εισηγητής: Γιάννης Παπαδάτος
Τίτλος εισήγησης: Ο μαγικός ρεαλισμός σε μυθιστορήματα της Κυπριακής Παιδικής Λογοτεχνίας
Περίληψη:
Ο μαγικός ρεαλισμός, ως τρόπος αφήγησης, χρησιμοποιείται από συγγραφείς της Κυπριακής Παιδικής Λογοτεχνίας είτε ολοκληρωμένα σε βιβλία τους είτε αποσπασματικά. Η εισήγηση, ασχολούμενη με την πρώτη περίπτωση, μετά από ένα μικρό ιστορικο-θεωρητικό πλαίσιο για τον μαγικό ρεαλισμό, επικεντρώνεται κυρίως στα μυθιστορήματα Στα φτερά του χρυσού αετού της Μαρίας Πυλιώτου και Ο θησαυρός της Θοδωσούς της Χριστίνας Παπαδοπούλου. Τα μαγικά στοιχεία και στα δύο έργα (π.χ. παράξενα πλάσματα, διακείμενα μύθων, εικόνες της παράδοσης, μεταμορφώσεις ανθρώπων, αντεστραμμένη πραγματικότητα) ανασύρουν από το βάθος της πραγματικότητας εκείνο το φανταστικό της στοιχείο που την προεκτείνει. Μέσα δε από μια σχέση ισοτιμίας των δύο επιπέδων, του πραγματικού και του φανταστικού, αναδεικνύονται αξίες όπως η κατάκτηση της αυτογνωσίας, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η ειρήνη, η φιλία, η οικολογία και το περιβάλλον, οι ανθρώπινες σχέσεις.
Εισηγήτρια: Μαρίνα Ροδοσθένους-Μπαλάφα
Τίτλος εισήγησης: «Καθώς μιλώ έτσι με παιδιά»: Η θεματική των συλλογών του Κώστα Μόντη για μικρά και μεγάλα παιδιά
Περίληψη:
Η ανακοίνωση αυτή θα επικεντρωθεί στις τρεις συλλογές του Κώστα Μόντη που απευθύνονται στο σύνολό τους σε μικρά και μεγάλα παιδιά: «Τώρα που διαβάζω καλύτερα» (1988), «Του στίχου τα μηνύματα» (1991) και «Αφήστε τον στίχο να σας πάρει απ’ το χέρι» (1993). Θα μελετηθούν οι θεματικές κατηγορίες, θα διαφανούν τα δεσπόζοντα θέματα και μοτίβα και θα αναλυθούν στο συγκείμενό τους. Επιπρόσθετα, θα ανιχνευθούν παραλλαγές των θεμάτων αυτών μεταξύ των τριών συλλογών, που ενδεχομένως να δείχνουν τη φιλοσοφική θεώρηση και οπτική του ποιητή σε κάθε συλλογή.
Εισηγήτρια: Τασούλα Τσιλιμένη
Τίτλος εισήγησης: Θεματολογικές και ιδεολογικές τάσεις της σύγχρονης Κυπριακής Παιδικής και εφηβικής Λογοτεχνίας.
Περίληψη:
Η Κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα διαθέτει σημαντικό σώμα κειμένων όλων των λογοτεχνικών ειδών, που επιτρέπει να διαπιστώσει ο ερευνητής μια γενική θεώρηση των τάσεων και εξελίξεών της. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να διερευνηθεί και να αναδειχθεί η θεματολογία που απασχολεί τους δημιουργούς συγγραφείς της σύγχρονης Κυπριακής Παιδικής Λογοτεχνίας, οι τάσεις και τα ρεύματα που διαμορφώθηκαν σε συγκεκριμένες συνθήκες και περίγυρο, πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό και λογοτεχνικό, καθώς και η ιδεολογία που εγγράφεται στα λογοτεχνικά κείμενα.
Ποιες είναι οι πηγές έμπνευσης, ποια τα θέματα που εμμένουν οι συγγραφείς, πώς αλλάζει το τοπίο και προς ποια κατεύθυνση; Είναι κάποια από τα ερωτήματα που επιχειρείται να απαντηθούν ώστε να δοθεί μια συνοπτική εικόνα της διαμόρφωσης της λογοτεχνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι για τις ανάγκες του παρόντος κειμένου, εκτός των άλλων βιβλιογραφικών αναφορών, ιδιαίτερα χρήσιμο υλικό άντλησα από το μακροβιότερο κυπριακό περιοδικό «Ανέμη», την επιθεώρηση της Κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, που φωτογραφίζει τα έργα και τους δημιουργούς της σύγχρονης Κυπριακής Λογοτεχνίας, που αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για τους ερευνητές και είναι έκδοση του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου.
Εισηγήτρια: Μαρία Χατζηαναστάση
Τίτλος εισήγησης: Μάνα μου/πατρίδα μου: μητέρες, τραύμα και αναδυόμενες μνήμες στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία
Περίληψη:
Μια από τις πιο τραυματικές στιγμές στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου, η εισβολή του 1974, τόνωσε σημαντικά την ανάπτυξη της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας στο νησί. Οι Κύπριοι συγγραφείς, ευαισθητοποιημένοι από το τραύμα της σύγκρουσης δημιούργησαν ένα σώμα παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, το οποίο πραγματεύεται τόσο τις τραυματικές εμπειρίες, όσο και τις διαδικασίες μνήμης που συνδέονται με αυτές. Στα κυπριακά παιδικά βιβλία που ασχολούνται με το τραύμα και τη μνήμη, εντοπίζεται μια ιδιαίτερη λογοτεχνική αξιοποίηση των μητρικών χαρακτήρων, η οποία συμβάλλει στη μετάδοση της μνήμης της εισβολής στις επόμενες γενιές.
Κεντρικό μέλημα της εισήγησης είναι ο εντοπισμός και η συζήτηση των διαδικασιών διαγενεακής μετάδοσης της μνήμης διαμέσου των αναπαραστάσεων των μητρικών χαρακτήρων στην Κυπριακή παιδική λογοτεχνία. Κατά τη διάρκεια της εισήγησης, εξετάζεται η διασύνδεση των λογοτεχνικών αναπαραστάσεων της σχέσης μητέρας-κόρης με την ευρύτερη εθνική αναπαράσταση της μάνας ως σύμβολο στο κυπριακό συγκείμενο και αναλύεται ο ρόλος της σχέσης μητέρας-κόρης στη μετάδοση της μνήμης μέσα στα κείμενα που εξετάζονται.
Παρά το γεγονός ότι εντοπίζεται συνέχεια στη λειτουργία των μητρικών αναπαραστάσεων, η εισήγηση υποστηρίζει ότι με το πέρας τεσσάρων και πλέον δεκαετιών παρατηρούνται σημαντικές ενδείξεις αλλαγής στα πιο πρόσφατα δείγματα κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας. Κάποια από τα κείμενα αυτά έχουν αρχίσει να ανακατευθύνουν τη λειτουργία των μητρικών αναπαραστάσεων ως πομπών τραυματικής μνήμης και να εισάγουν μια νέα οπτική στους τρόπους με τους οποίους θυμόμαστε και αντιμετωπίζουμε εθνικό τραύμα. Μια τέτοια αλλαγή συνδέεται τόσο με αλλαγές στο κυπριακό συγκείμενο, όσο και με αλλαγές στον τρόπο προσέγγισης συγκεκριμένων θεμάτων μέσα από τη λογοτεχνία για παιδιά και για νέους σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.